Willen Nederlanders keuzevrijheid als het gaat om pensioenfondsen en de manier waarop zij beleggen? En zo ja: waar willen we dan precies invloed op hebben? In maart 2014 hebben leden van het LISS panel daar een vragenlijst over ingevuld. De vragenlijst is voorgelegd aan 5.034 panelleden van 40 jaar en ouder; 3.986 panelleden vulden de vragenlijst volledig in. Daarmee kwam het responspercentage op 79,2%. 

De vragenlijst is onderdeel van het onderzoeksproject ‘Keuzevrijheid binnen en tussen pensioenfondsen: mogelijk, wenselijk, en haalbaar?’ Doel van het onderzoek is kennis genereren om effectieve beleidskeuzes te kunnen maken over de introductie van keuzevrijheid in het Nederlandse pensioenstelsel. 
Keuzevrijheid maakt het mogelijk dat pensioenfondsdeelnemers uiting geven aan hun individuele financiële voorkeuren (risico- en onzekerheidsaversie) en niet-financiële voorkeuren (bijvoorbeeld duurzaam beleggen). De verwachting is dat hiermee welvaartswinst te behalen is.

Dit onderzoek wordt gesubsidieerd door Stichting Instituut Gak en uitgevoerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen. 


Resultaten
Nederlanders staan bekend als mensen die risico’s en onzekerheden uit de weg gaan. Uit het LISS panel blijkt echter dat lang niet alle Nederlanders risico’s en onzekerheden vermijden als het om pensioenen gaat. De respondenten hebben in de vragenlijst een keuze gemaakt tussen vignetten (beschrijving van een situatie die zich in de werkelijkheid kan voordoen) met hoog, gematigd en laag beleggingsrisico en vignetten met hoge, gematigde en lage premie en (on)zekerheid van pensioeninkomen na pensionering. De drie risicoprofielen en de drie onzekerheidsprofielen worden elk door ongeveer een derde van de respondenten gekozen. Mannen kiezen vaker voor een pensioenregeling met een hoger risico en ook vaker voor een regeling met meer onzekerheid. Deze heterogeniteit in risico- en onzekerheidspreferenties kan aanleiding zijn voor introductie keuzemogelijkheden. 


De gulden middenweg
De resultaten bevestigen dat mensen een voorkeur hebben voor de “middenweg”. Onze keuzes zijn dus niet altijd rationeel. Bij moeilijke keuzes hanteren mensen vaak een eenvoudige vuistregel, zoals vermijden van uitersten. Dit gedrag maakt niet alleen sturing, maar ook manipulatie bij keuzeproblemen mogelijk. De opties waaruit pensioendeelnemers kunnen kiezen, moeten dus zeer zorgvuldig geselecteerd worden door de werknemer en de werkgever of hun vertegenwoordigers.

Verantwoord beleggen
Via de LISS vragenlijst zijn ook de voorkeuren voor verantwoord beleggen onderzocht. Driekwart van de respondenten is voor verantwoord beleggen door hun pensioenfondsen, ook al is de prijs daarvoor een hogere premie of lager pensioen. De voorkeur voor verantwoord beleggen is significant hoger onder vrouwen en neemt toe met de leeftijd en het opleidingsniveau. Deze heterogeniteit kan aanleiding zijn voor de introductie van duurzame beleggingskeuzemogelijkheden. Deze extra dimensie bemoeilijkt echter het maken van een financiële beslissing.

geschreven door Lei Delsen