In augustus 2025 is in het LISS panel in opdracht van het Sociaal en Cultureel Planbureau de tiende golf van de vragenlijst “Wat vindt u van de situatie in Nederland?” afgenomen. De vragenlijst is voorgelegd aan 1800 panelleden en bijna 1300 panelleden (71,5%) hebben de vragenlijst ingevuld.
Een meerderheid van de Nederlanders (59%) vindt dat het de verkeerde kant opgaat met ons land. Men voelt machteloosheid en frustratie over de samenleving en de politiek. En men denkt dat men zelf weinig kan doen aan de maatschappelijke problemen in ons land. De politiek zou met oplossingen moeten komen, maar dit gebeurt niet of er wordt niet het goede gedaan. Nederlanders hopen dat een nieuw kabinet goed gaat samenwerken om de problemen in Nederland wel op te lossen.
Net als in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 is de stemming over het land somber. Mensen zien achteruitgang op politiek, cultureel, economisch en moreel gebied. Ze vinden dat de politiek niet goed functioneert, de Nederlandse cultuur onder druk staat, inkomens ongelijk zijn verdeeld en dat de samenleving verhardt. Ook over de wereld zijn veel mensen somber. Zes op de tien Nederlanders vinden het moeilijk om hoopvol te zijn, onder meer door oorlogen in Gaza en Oekraïne, door klimaatverandering en de onvoorspelbaarheid van presidenten als Trump en Poetin.
De teleurstelling over de samenleving en politiek in Nederland en de onzekerheid over de instabiele wereld gaat samen met gevoelens van machteloosheid, frustratie en gebrek aan grip.
Tevreden over democratie vanwege stemrecht, onvrede over politiek
Uit het onderzoek blijkt dat 71% van de mensen tevreden is met hoe onze democratie functioneert, zoals: het stemrecht, dat er kan worden gekozen uit verschillende partijen, en de vrijheid van meningsuiting. Maar veel mensen zijn ook teleurgesteld: over de mogelijkheid om invloed uit te oefenen, politici luisteren niet en problemen worden onvoldoende aangepakt. Dit komt onder andere door het grote aantal partijen waardoor samenwerking wordt bemoeilijkt. Voor aanhangers van de PVV komt daar nog bij dat zij het ondemocratisch vinden dat veel partijen na de verkiezingen niet met de PVV willen samenwerken in een coalitie.
Veel opdrachten aan een nieuw kabinet
Ondanks het lage vertrouwen van burgers in de politiek (60% van de Nederlanders geeft politiek Den Haag een onvoldoende), verwachten mensen veel van een nieuw kabinet. Ze hopen dat politici na de Tweede Kamerverkiezingen samenwerken om de problemen op te lossen. Het kabinet moet iets doen aan wonen, immigratie, inkomen en prijzen. Grootste verandering ten opzichte van 2023 is de urgentie van defensie: veel mensen vinden dat een volgend kabinet het Nederlandse leger moet versterken.
Een nieuw kabinet moet ook meer geld uitgeven aan gezondheidszorg, onderwijs en veiligheid. Over uitgaven aan klimaat en asiel zijn de meningen verdeeld. Aanhangers van GroenLinks-PvdA, van D66 en Volt willen meer geld naar de aanpak van milieuproblemen. Kiezers van JA21, van FVD, BBB en PVV willen dat daar minder geld aan wordt besteed. Ook willen zij – net als aanhangers van de VVD – minder geld besteden aan de asielopvang.
Bron: nieuwbericht Sociaal en Cultureel Planbureau, 20 oktober 2025. Meer onderzoeksresultaten vindt u in Burgerperspectieven Bericht 3 2025 Update Stemming en in Burgerperspectiven Bericht 3 2025 Thema Maatschappelijk onbehagen te downloaden via de website van het SCP.
