De Nederlandse overheid heeft de afgelopen jaren drie keer de belasting op tabak verhoogd: telkens op 1 april in de jaren 2020, 2023 en 2024. Het doel was om mensen te laten stoppen of te laten minderen met roken. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft het effect van de drie accijnsverhogingen onderzocht en gekeken of mensen door deze verhogingen hun gedrag veranderden.
Uit het onderzoek blijkt dat er na elke accijnsverhoging mensen zijn gestopt met roken of minder zijn gaan roken. Sinds de accijnsverhoging in 2024 is 7 procent van de rokers gestopt en 16 procent heeft dat geprobeerd. Verder gaf 22 procent van de rokers aan minder te zijn gaan roken.
Het effect van elke accijnsverhoging
Het effect van de laatste accijnsverhoging (2024) op rookgedrag is minder groot dan het effect van de eerste twee verhogingen. Ook blijkt dat na deze laatste verhoging veel meer mensen hun tabaksproducten in het buitenland zijn gaan kopen, zoals in Duitsland en Luxemburg. Naar schatting kwam in 2024 ruim 60 procent van alle tabaksproducten die Nederlanders roken uit het buitenland. In 2023 was dat ongeveer 38 procent en in 2020 30 procent. De sterke stijging van de aankopen in het buitenland kwam doordat de accijnsverhoging in 2024 veel hoger was (24 procent voor sigaretten en 45 procent voor shag) dan in de jaren ervoor (11 procent voor sigaretten, 28 procent voor shag).
Bron figuur: Figuur 1.1 uit RIVM-rapport 2025-0084 (p.16).
Aanbevelingen
Het gezondheidseffect van de accijnsverhoging uit 2024 is door de beschikbaarheid van goedkopere tabak in het buitenland minder groot. Het RIVM beveelt daaromaan dat landen in de Europese Unie dezelfde prijzen moeten gaan gebruiken, om te voorkomen dat mensen hun tabak buiten Nederland kopen. Een andere aanbeveling is de maximale hoeveelheid te verlagen die mensen uit het buitenland mogen meenemen en dat ook actief te controleren.
LISS panelleden / kernvragenlijst gezondheid
Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Onder andere is de dataverzameling gedaan in het LISS panel. De vragenlijst is in maart 2024 uitgezet. De steekproef bestond voor een deel uit de deelnemers aan de voor- en/of nameting uit 2023 die in maart 2024 nog rookten, aangevuld met rokers die nog niet hadden meegedaan aan de voor- of nameting uit 2023. Men werd als ‘roker’ geclassificeerd als men in een eerdere vragenlijst uit het LISS panel (de jaarlijkse kernvragenlijst ‘gezondheid’ uit november en december 2023) had aangegeven sigaretten of shag te roken.
Bron: Gedragseffecten van de accijnsverhoging op tabak in 2024. Voorgenomen versus daadwerkelijke gedragsverandering. RIVM-rapport 2025-0084. Auteurs: A.H. Rotteveel, I. Meulman, M.S. Lambooij en G.A. de Wit.
