Hoe betaalgeletterd bent u? Die vraag hebt u waarschijnlijk nog nooit gekregen van iemand. Onderzoekers Carin van der Cruijsen van De Nederlansche Bank (DNB) en Jakob de Haan van de Rijksuniversiteit Groningen stelden die vraag afgelopen najaar aan een paar duizend Nederlanders, waaronder die van het LISS panel.
Uit het onderzoek kwam naar voren dat hoe bekender iemand is met de verschillende manieren van betalen en hoe dat veilig kan, hoe sneller iemand geneigd is om zelfstandig nieuwe betaalmethoden uit te proberen.
Veel nieuwe betaalvormen
Er zijn de afgelopen decennia naast contant, de pinpas en online overschrijven veel betaalvormen bij gekomen. Bijvoorbeeld achteraf en contactloos betalen, en betalen met gezichtsherkenning. Al die opties vragen wat kennis van mensen om op een goede en veilige manier gebruik te maken van betaalmethoden.
Twintig uitspraken
Die kennis werd door middel van een vragenlijst gemeten, om betaalgeletterdheid te kunnen vaststellen. De ruim 2.300 deelnemers kregen twintig uitspraken te zien die ze met ‘waar’, ‘niet waar’ of ‘ik weet het niet’ konden beantwoorden. Het juiste antwoord opzoeken mocht niet. De uitspraken waren:
1 Bankbiljetten van 5 euro kunnen niet bij alle geldautomaten worden opgenomen.
2 De randen van alle euromunten zijn glad.
3 Eurobankbiljetten die nieuw in omloop worden gebracht zijn er in 6 verschillende waardes.
4 Als een klant een zak appels van 2,98 euro contant betaalt, mag de winkelier het bedrag afronden naar 3,00 euro als duidelijk is aangegeven dat er wordt afgerond (bijvoorbeeld via een raamsticker).
5 Bij contactloze betalingen met de fysieke pinpas hoeft nooit een pincode te worden ingetoetst.
6 Een bedrag van 500 euro kan niet contactloos worden betaald met een fysieke pinpas. De pinpas moet in de betaalautomaat worden gestoken.
7 De PIN-chip in een smartphone of smartwatch maakt contactloos betalen mogelijk en wisselt veilig informatie uit met een betaalautomaat.
8 Betalen met iDEAL kan ook met een iDEAL QR-code. Deze QR-code kunt u herkennen aan het iDEAL logo dat in het midden van de QR-code zit.
9 Bij een betaling met een creditcard wordt het bedrag niet meteen van de betaalrekening afgeboekt.
10 Achteraf betalen kan alleen bij webshops en nooit in fysieke winkels.
11 Een echt eurobankbiljet heeft een watermerk en veiligheidsdraad (een donkere streep over het bankbiljet), die te zien zijn als u het bankbiljet tegen het licht houdt.
12 De echtheid van een eurobankbiljet kan gecontroleerd worden door het te voelen, bekijken en kantelen.
13 De pincode van een pinpas mag alleen gedeeld worden met bankmedewerkers.
14 Banken vragen hun klanten nooit om hun pinpas op te sturen.
15 Malware is schadelijke of misleidende software die bijvoorbeeld door het insteken van een besmette USB-stick op een computer terechtkomt.
16 Als criminelen net doen alsof ze familie zijn en via een tekstbericht vragen om geld naar hen over te maken, noem je dat qishing.
17 Een voorbeeld van bankhelpdeskfraude is dat criminelen zich voordoen als bankmedewerkers en u opbellen en vragen geld over te maken naar een “veilige rekening”.
18 Banken hebben de IBAN-Naam Check ingevoerd om het betalingsverkeer veiliger te maken.
19 U weet dat een webshop betrouwbaar is als u met iDEAL en creditcard kunt betalen.
20 U weet dat een webshop betrouwbaar is als het internetadres (de URL) begint met https:// en u een hangslot in de adresbalk ziet staan.
(Bent u benieuwd of u deze twintig uitspraken goed kunt beantwoorden? Kijk dan hier naar de juiste antwoorden.)
Twintig juiste antwoorden betekende een kennisscore van 1, de hoogst haalbare score. Alles fout betekende een kennisscore van 0. Gemiddeld scoorden mensen 0,6. Met andere woorden: er is nog ruimte voor verbetering.
Jongeren zijn meer betaalgeletterd
Hoe hoog deelnemers scoorden, hing samen met een aantal factoren, zoals leeftijd, opleidingsniveau en geslacht. Mannen scoorden gemiddeld 0,03 punten hoger dan vrouwen; mensen jonger dan 35 jaar scoorden een tiende punt hoger dan 65-plussers: zij waren dus meer ‘betaalgeletterd’.
Hoe de deelnemers aan hun informatie komen, bleek ook bepalend. Mensen die hun kennis van ‘het internet’, ‘banken’, of ‘collega’s’ haalden, scoorden hoog. Wie sociale media als informatiekanaal gebruikte, scoorde laag. Mensen die slachtoffers van betaalfraude kenden, scoorden 0,03 punten hoger dan mensen die geen slachtoffers kenden, maar de fraudeslachtoffers zelf hadden niet meer kennis.
Prijzen vielen er niet te verdienen, maar toch was er een voordeel voor de mensen met een hogere score. De onderzoekers konden een directe relatie zien tussen de mate waarin mensen bekend zijn met het betaalstelsel en de mate waarin ze bereid zijn om nieuwe betaalmethoden uit te proberen.
Vertrouwen is goed
Dat had weer te maken met meer vertrouwen en ook dat is iets goeds. Want wie meer vertrouwen in zijn of haar bank heeft, loopt een kleinere kans om economisch buiten de boot te vallen.
Hoe dat zit? Vergelijk het met iemand die nooit heeft leren werken met digitaal bankieren omdat hij of zij het systeem of de bank niet vertrouwde, al dan niet door een gebrek aan kennis. Degene kan nu niet, of alleen nog met hulp van anderen zaken regelen zoals de gemeentebelasting betalen of online winkelen.
Goede voorlichting kan hen helpen, zeggen de onderzoekers. Zeker nu we met dank aan het onderzoek weten wat voor soort kennis er nodig is om dat te verbeteren en welke communicatiekanalen het best werken.
Bron: website De Nederlandsche Bank, 13 juni 2025.
